Recensie: Sanatorium Zonnestraal

03-01-2011 - "Wat valt er eigenlijk te behouden aan gebouwen die zijn gemaakt met experimentele technieken, niet-duurzame details, niet meer leverbare standaardproducten en een naar hedendaagse maatstaven onvoldoende bouw-technische kwaliteit en gebruikscomfort?" vragen de schrijvers van "Sanatorium Zonnestraal - geschiedenis en restauratie van een modern monument" zich af in de inleiding van het boek.

"Sanatorium Zonnestraal - geschiedenis en restauratie van een modern monument" is verschenen naar aanleiding van de voltooiing van de casco-restauratie van het Dresselhuyspaviljoen van het Sanatorium Zonnestraal. Hierboven worden al veel redenen genoemd waarom de restauratie van het complex voor tuberculose patiënten bij Hilversum zo lang op zich liet wachten.

Duiker realiseerde voor het Sanatorium Zonnestraal, met een beperkt budget, een tijdelijk gebouw met de overtuiging dat de ziekte TBC zou worden uitgeroeid. Hij ontwierp met constructeur Wiebenga een ranke betonconstructie, ingevuld met veelal glazen puien.

Het verval begon met de komst van een algemeen ziekenhuis naar Zonnestraal. De gebouwen zijn diverse keren aangepast voor de nieuwe gebruiker door architecten Bijvoet en Holt (1950-55) en Jan Piet Kloos (1967). Het Dresselhuys paviljoen werd sinds 1980 niet meer gebruikt. Een deel van het dakoverstek van dit gebouw stortte in 2001 in.

De eerste ideeën voor behoud dateren van 1962. Jaap Bakema en anderen riepen op tot restauratie van de gebouwen. De monumentenstatus kreeg Zonnestraal in 1988. Het zou echter nog tot de eeuwwisseling duren voor de restauratie kon beginnen.

Strengere eisen aan het binnenklimaat, hogere isolatie-eisen en beperkte mogelijkheden qua indeelbaarheid maakten inpassing voor nieuw gebruik bijzonder lastig. In het boek komen de uiteenlopende plannen aan de orde die in drie decennia voor het sanatorium zijn gemaakt. Zo wilde de FNV er een opleidingscentrum beginnen en wilde het ziekenhuis een glazen stolp over de kwetsbare monumentale gebouwen plaatsen.

Architecten Wessel de Jonge en Hubert-Jan Henket hebben het sanatorium gerestaureerd. Zij vertellen in het boek over het onderzoek dat zij hebben gedaan voor de restauratie en de moeilijke keuzen die zij tussen functionaliteit en vorm moesten maken. Door de Jonge en Henket "function follows form" genoemd. Een voorbeeld is de keuze voor het glas van het hoofdgebouw. Hier is zowel enkel- als dubbelglas toegepast. In de werkruimten was enkelglas niet acceptabel en is 11mm dik dubbelglas gekozen. In de kruisvormige zaal is voor enkelglas gekozen, omdat hier de originele eigenschappen van het glas belangrijk zijn: je kan hier immers overhoeks door meerdere puien kijken.

"Sanatorium Zonnestraal" vertelt het verhaal van de ontwikkeling van de gebouwen, de oplevering, het verval en het lange proces van herstel in woord en beeld. De bijzondere moderne gebouwen van het Sanatorium Zonnestraal zijn uitstekend gedocumenteerd in het boek middels foto's en tekeningen.

Informatie: Sanatorium Zonnestraal - geschiedenis en restauratie van een modern monument / Auteurs: Paul Meurs and Marie-Thérèse van Thoor (red.) / Gebonden / 280 pagina’s / Nederlandstalig / Uitgever: NAi Uitgevers i.s.m Landgoed Zonnestraal en Onderzoekscentrum ®MIT, Faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Delft. / ISBN: 978-90-5662-695-2 / Prijs: € 45,00.