Stromingen

Architectuur.ORG presenteert op deze pagina's de voor Nederland relevante architectuurstromingen vanaf het begin van de vorige eeuw tot heden. Op deze pagina's worden per stroming de belangrijkste kenmerken, overzichten van relevante architecten(bureaus), bouwwerken en literatuur gegeven.

Hoofdstromingen

In het woordenboek wordt een stroming omschreven als een "begrip uit de cultuurgeschiedenis ter aanduiding van een periode of een in die periode overheersend stelsel van normen of opvattingen." Voor architectuurstromingen zijn overeenkomsten op het gebied van architectuurtheorie, de vormgeving van gebouwen (bijvoorbeeld qua materiaalgebruik, vorm, ruimtelijke ordening) en / of de organisatie van de architecten zelf (denk hierbij bijvoorbeeld aan kunstenaarsgroep De Stijl) van belang.

Hoofdstromingen

In "A Hundred Years of Dutch Architecture" onderscheiden Leen van Duin en Umberto Barbieri vijf hoofdstromingen: het Traditionalisme, Expressionisme, Functionalisme, Rationalisme en Postmodernisme. Hier is echter gekozen voor een verfijnder overzicht, zodat er eeenvoudiger kan worden verwezen naar specifieke gebouwen in de architectuurgids. Vier van de vijf hoofdstromingen van Van Duin / Barbieri (Traditionalisme, Functionalisme, Rationalisme en Postmodernisme). Daarnaast zijn ook stromingen als het Structuralisme en Neorationalisme opgenomen en is het Expressionisme in het overzicht onder andere vertegenwordigd door de Amsterdamse School.

Aan elkaar verwant zijn de avant-garde, vooruitstrevende en vernieuwende stromingen als Functionalisme (of Het Nieuwe Bouwen, modernisme en International Style), De Stijl, High Tech en het Supermodernisme en daar tegenover het behoudende Traditionalisme met het Neotraditionalisme.

Specifiek Nederlandse stromingen

Sommige stromingen zijn verbonden met een bepaalde regio, zoals de Bossche School in katholiek zuidelijk Nederland. Anderen zijn weer typisch Nederlands zoals het structuralisme met architecten als Aldo van Eyck en Herman Hertzberger of hebben een duidelijk internationaal karakter zoals het Functionalisme / Modernisme.

In een groot aantal Nederlandse stromingen is het gebruik van baksteen een belangrijk kenmerk, zie bijvoorbeeld het Rationalisme, de Amsterdamse School, het Traditionalisme, de Bossche School en het Neotraditionalisme.

Architecten en stromingen

Architecten zijn het niet altijd eens met de architectuurstroming waarbij zij worden ingedeeld door architectuurhistorici of -publicisten. Bekend is bijvoorbeeld de uitspraak van architect Jan Verhoeven over het structuralisme+Zie: De transformatie van het schoolgebouw, Susanne Komossa ea, Thoth, 2021, blz. 47: "Daar heb ik geen flikker mee te maken." Ook stationsarchitect Rob Steenhuis vind de stroming high-tech voor de nieuwe stations in de periode 1985-1995 van de Nederlandse Spoorwegen niet passend. Steenhuis: "Postmodern? Nee, dat is het absoluut niet. Sommigen praten over high tech, maar dat is niet juist. Dat is architectuur waar je materialen oneigenlijk gebruikt. Je vervormt bij voorbeeld stalen platen, puur voor de vormgeving."+Zie: Voor stations is het daglicht een bouwsteen, Bernice Willemsen, Het Parool, 29-4-1993 De Californische architect Frank Gehry, bekend van het Guggenheim Museum in Bilbao, heeft zichzelf volgens zijn woordvoerder nooit als deconstructivist+Zie: Frank Gehry "never considered himself a deconstructivist", Tom Ravenscroft, 19-7-2022, Dezeen beschouwd, ondanks dat hij in 1988 deelnam aan de tentoonstelling over deze stroming in het Museum of Modern Art te New York.

Superdutch

Met enige regelmaat wordt er tegenwoordig door architectuurcritici gerefereerd aan Superdutch. De term is afkomstig van het in 2000 verschenen gelijknamige boek Superdutch van Bart Lootsma met werk van een bonte generatie Nederlandse architecten zoals Wiel Arets, Mecanoo, MVRDV, OMA en anderen uit die tijd die internationaal succesvol zijn en die qua stijl niet allemaal bij elkaar passen. Superdutch wordt daarom niet in dit overzicht opgenomen.

Niet elk bouwwerk uit de architectuurgids is goed in te delen bij een stroming. Om deze pagina's overzichtelijk te houden én het onderscheid tussen de stromingen te verduidelijken worden alleen de meest uitgesproken bouwwerken van een stroming uit de architectuurgids hier getoond.

Het vervolg

Volgens bovenstaand overzicht zijn er sinds de eeuwwisseling geen nieuwe architectuurstromingen meer ontstaan. Wel zijn er een aantal pogingen gedaan die nieuwe stromingen aanduiden of definieren.

Zo schreef architect Wilfried van Winden het boekje Fusion (2010, Sun Architecture). Fusion wordt voor het eerst door NRC-journalist Bernard Hulsman+Zie: Arabische ornamentiek verbonden met Amsterdamse School, Bernard Hulsman, NRC, 21-7-2009 gebruikt om het werk van architect Marlies Rohmer te omschrijven met als voorbeeld van deze architectuur het niet toevallig ook Fusion getitelde moskeeverzamelgebouw dat zij ontwierp in Amsterdam. Van Winden omschrijft Fusion architectuur als een stroming waarin verschillende stijlen uit verschillende culturen worden samengebracht in een project. Hierin gaat Oosterse vormgeving samen met Nederlandse baksteenarchitectuur. Ook enkele werken van Liesbeth van der Pol en Wilfried van Winden zelf zouden tot Fusion architectuur kunnen worden gerekend.

Eind 2019 verscheen een nummer van het Japanse tijdschrift A+U met een overzicht van Nederlandse architectuur over de jaren 2010-2020. Kirsten Hannema gaf deze publicatie de titel "SuperNormal", verwijzend naar Lootsma's Superdutch van 20 jaar eerder. Hoewel in deze publicatie een minder bonte selectie van uiteenlopende architecten is opgenomen, is SuperNormal, net als Superdutch, moeilijk een stroming te noemen, het is een overzicht van een decenium Nederlandse architectuur. Ook is de vraag of de term SuperNormal voor al deze architecten, waaronder bijvoorbeeld NL Architects' Forum Groningen, passend is. Al was het maar omdat dit laatste bureau ook in Superdutch stond. Wellicht is uit deze publicatie wel een nieuwe stroming te destileren met het werk van architecten als Office Winhov, Korth Tielens, Monadnock, Marjolein van Eig, Donna van Milligen Bielke, Ard de Vries en Happel Cornelisse Verhoeven. Architecten die allen met traditionele materialen als baksteen, hout en dakpannen een nieuwe eigentijdse vormgeving ontwikkelen en daarom moeilijk tot het neotraditionalisme kunnen worden gerekend.