Brutalisme

Brutalisme is een stroming waarin gebruik wordt gemaakt van onafgewerkte, ruwe, materialen. Meestal gaat het om onafgewerkt in het werk gestort beton. In het materiaaloppervlak is de afdruk van de houten bekistingsplaten zichtbaar. Ook worden vaak prefab betonnen elementen gebruikt.

Definities

Een van de definities voor brutalisme is afkomstig van de Frans Zwitserse architect Le Corbusier, die in 1952 het ruwe uitgevoerde betonwerk voor zijn woongebouw Unité de L'habitation "beton brut" noemde. Een andere, ruimere, definitie komt van de Zweedse architect Hans Asplund (1921-1994) die in 1950 aan het gebruik van ruwe materialen (niet perse beton) in Villa Göth te Uppsala de naam "nybrutalism" toekende. In navolging van Asplund werd de term "New Brutalism" door architectuurcriticus Reyner Banham (1922-1988) en het Britse architectenechtpaar Smithsons geadopteerd. Voor de selectie op deze website hanteren we de eerste definitie.

In veel brutalistische projecten wordt gespeeld met de ruwheid van beton. Vaak is in de oppervlak van het in het werk gestorte materiaal de afdruk van houten bekistingsdelen zichtbaar. Soms zijn enkele delen gelakt om plaatselijk een ander oppervlak te krijgen of, zoals in de rechtbank bij Amsterdam, touwen in de bekisting aangebracht.

Wereldwijde stroming

Brutalistische gebouwen zijn gerealiseerd over de hele wereld. Enkele voorbeelden van architecten zijn, naast Le Corbusier in Frankrijk en de Smithsons in Groot-Brittanië, Paul Rudolph en Marcel Breuer in de Verenigde Staten, de Duitse architect Gottfried Böhm die een aantal bijzondere kerken ontwierp, de Belgische architect Juliaan Lampens, de Italiaans Braziliaanse architecte Lina Bo Bardi en Kenzo Tange uit Japan. In Frankrijk, Finland en Zweden werden kelkvormige betonnen watertorens gebouwd. In het toenmalige Oostblok verrezen imposante monumenten, publieke gebouwen, hotels en woontorens in ruw beton. Enkele beroemde brutalistsche bouwwerken zijn de Trellick Tower van Ernő Goldfinger, Barbican center van Chamberlin, Powell & Bon, beiden in Londen, Boston City Hall van Kallmann McKinnell & Knowles Campbell, Aldrich & Nulty, Western City Gate in Belgrado van Mihajlo Mitrović, het herdenkingsmonument Buzludja op een berg Bulgarije van Georgi Stoilov en het transformatieproject SESC Pompeia in São Paulo van Lina Bo Bardi.

Nederland

In Nederland ontwierp architect Ingwersen gebouwen die refereren aan de brutalistische architectuur van Le Corbusier, in het bijzonder aan zijn Unité d'Habitation. Architecten als Maaskant en Bakema ontwierpen betonnen bouwwerken met een geheel eigen vormgeving. In Nederland werden na de Tweede Wereldoorlog brutalistische universiteitscampussen gebouwd buiten de historische stadscentra, waarvan Campus Woudestein van architect Elffers het meest uitgesproken voorbeeld is. Ook voor kantoorpanden was het brutalisme een veel gebruikte stijl. Architecten als Piet Zanstra en Rutger Bleeker ontwierpen een reeks kantoorpanden met verdiepingshoge betonnen prefab gevelelementen. Bleeker voorzag zijn elementen van horizontale zonwering, brise soleil.

Erfgoed

Veel brutalistische gebouwen werden gesloopt of onherkenbaar veranderd. Ook verdween het ruwe beton vaak onder een laag verf, zoals bij het Kantongerecht in Amsterdam en meer recent de entreegebouwen van de Oostlijn, ook in Amsterdam. Slechts enkele gebouwen hebben een gemeentelijke of rijksmonumentenstatus. Mogelijk worden er bij de komende aanwijzing van rijksmonumenten uit de Post 65-periode (1965 - 1985) meer brutalistische gebouwen monument.

Architecten

Jaap Berend Bakema (1914 - 1981), Rutger Dirk Bleeker (1920 - 2016), Ben (Johannes Bernardus) Ingwersen (1921 - 1996), Hugh Aart Maaskant (1907 - 1977), Sier van Rhijn (1922 - 1989) en Piet Zanstra (1905 - 2003).