Functionalisme

Een zakelijke vormgeving waarin de nadruk ligt op de functionele elementen van gebouwen. Het concept van Louis Henry Sullivan (1856-1924) dat de vorm de functie moet volgen werd toegepast. Vanuit het programma werden efficiënte plattegronden ontwikkelt. Er wordt gebruik gemaakt van nieuwe materialen als gewapend beton en staal. Ook worden nieuwe bouwmethoden als montagebouw toegepast. Standaardisatie werd belangrijk. Het gebruik van overstekken, grote glazen puien en repetitie van elementen is kenmerkend voor deze stroming. Er worden voor het eerst grootschalige hoogbouwprojecten gerealiseerd.

De architecten van deze stromingen organiseerden zich in het Congrès Internationaux d´Architecture Moderne (CIAM) (1928-1959). In Nederland waren de architecten georganiseerd in De 8, Opbouw en Groep 32. Andere namen voor deze stroming zijn de International Style en Het Nieuwe Bouwen.

Stedenbouw

In de stedenbouw worden de functies wonen, werken en recreatie van elkaar gescheiden. Het dorp Nagele en de wijken Pendrecht, Hoogvliet en Omoord bij Rotterdam en de Bijlmermeer in Amsterdam zijn voorbeelden van moderne, functionalistische wijken. In deze wijken zijn de gesloten bouwblokken verdwenen. De strookvormige bebouwing staat vrij in de openbare ruimte. In deze wijken zijn er grote problemen bij het beheer en de veiligheid van deze overmaatse openbare gebieden. Onder de naam cityvorming werd in stadscentra bestaande bebouwing afgebroken om plaats te maken voor bredere wegen en grootschalige kantoren en winkels. Veel van deze plannen werden slechts gedeeltelijk uitgevoerd.

Bauhaus te Dessau (Walter Gropius)

In het buitenland

Internationaal zijn Le Corbusier, Mies van der Rohe, Skidmore Owings & Merrill voorbeelden van functionalistische en moderne architecten. De eerste formuleerde bij de opening van de Weißenhofseidlung in 1927 vijf punten voor moderne gebouwen: 1. Het gebouw op kolommen, 2. Daktuin, 3. Vrije indeelbare plattegrond door een dragend skelet, 4. Lange, horizontale ramen en 5. Vrije indeelbare gevels. Hierbij moet worden opgemerkt dat in Nederland punt 1. vrijwel nooit werd gerealiseerd, de ruimte op de begane grond werd vaak benut voor bergingen.

Villa Savoye te Poissy (Le Corbusier)

In navolging van Adolf Loos, Walter Gropius en Le Corbusier ontwierpen de Nederlandse architecten J.B. van Loghem, Piet Elling, Gerrit Rietveld en Brinkman & Van der Vlugt wit gestucte kubistische villa's.

Industrieel ontwerper Willem Hendrik Gispen (1890-1981) ontwierp in de jaren dertig een reeks functionele stalen buismeubelen.

Verzet en sloop

Vanaf de jaren zeventig begon deze zakelijke, functionele, architectuur steeds meer weerstand op te roepen. Kleinschaligheid werd belangrijker. Veel functionalistische gebouwen werden afgebroken en vervangen door nieuwbouw, waarin de nadruk lag op kleinschaligheid. Vele moderne gebouwen werden grondig aangepast. De gevels werden vervangen door een nieuwe postmoderne of supermoderne huid. Vooral het werk van architect Piet Zanstra moest het ontgelden. Het door hem ontworpen Maupoleum in Amsterdam is gesloopt. Zijn ontwerpen rond het oude stadhuis in Den Haag werden gedeeltelijk afgebroken en verder onherkenbaar verbouwd.

Architecten

Alexander Bodon (1906 - 1993), Abe Bonnema (1926 - 2001), Johannes Hendrik van den Broek (1898 - 1978), Geert Drexhage (1914 - 1983), Johannes Duiker (1890 - 1935), Marius Frans Duintjer (1908 - 1983), Cornelis van Eesteren (1897 - 1988), Petrus Johannes (Piet) Elling (1897 - 1962), Jan Piet Kloos (1905 - 2001), Evert Kraaijvanger (1899 - 1978), Herman Kraaijvanger (1903 - 1981), Rob Ligtvoet (1947), Johannes Bernardus van Loghem (1881 - 1940), Jan Lucas (1917 - 2005), Hugh Aart Maaskant (1907 - 1977), Benjamin Merkelbach (1901 - 1961), Dick van Mourik (1921 - 2018), J.J.P. Oud (1890 - 1963), Gerrit Thomas Rietveld (1888 - 1964), Hein (Hendrik Willem) Salomonson (1910 - 1994), Arthur Staal (1907 - 1993), Mart A. Stam (1899 - 1986), Willem J. van Tijen (1894 - 1974), Leendert Cornelis van der Vlugt (1894 - 1936) en Piet Zanstra (1905 - 2003).