Abe Bonnema

nr: 6

Hoofdkantoor Interpolis

Kantoor Belastingdienst

Kantoorgebouw Delftse Poort

Kantoorgebouw Avéro

Uitbreiding gemeentehuis Tytsjerksteradiel

Verzorgingstehuis De Stoevelaar

De Friese functionalist Abe Bonnema realiseerde een omvangrijk oeuvre van zo'n 500 bouwwerken in Nederland, waaronder veel kantoren en woningen. Hij ontwierp zo'n 20.000 woningen. Het meeste werk is te vinden in Leeuwarden. Bonnema ontwierp ook het bij oplevering in 1991 hoogste gebouw van Nederland, kantoorgebouw De Delftse Poort naast Rotterdam Centraal station.

Opleiding en start architectenbureau

De in het Friese plaatsje Stiens geboren Abe Bonnema was zoon van een timmerman en latere bouwkunde docent. Van zijn vader leerde hij het bouwtechnische vak. Na het behalen van zijn HBS-b diploma gaat hij bouwkunde studeren aan de TH Delft (1950 - 1956) In 1957 startte hij zijn architectenbureau in Leeuwarden. In 1960 nam hij zijn eerste medewerkers in dienst. Het bureau verhuisde in 1963 naar zijn eigen ontworpen moderne 2-laagse woning aan de Rijksstraatweg in Hardegarijp. De woning, inmiddels Rijksmonument, is een soort visitekaartje van zijn ideeën. Als vorm van recalcitrantie+Abe Bonnema Architect, Marijke Martin, blz. 9, Uitgeverij 010, 1998 verwerkte hij hierin allerlei elementen waaraan zijn opdrachtgevers toendertijd niet wilden, zoals horizontale geveldelen en (voor de ruimtelijkheid geïntroduceerde) raamstroken net onder de dakrand. Mien Ruys ontwierp de tuin. Dit is de eerste samenwerking met de ontwerpster uit Dedemsvaart die ook werkte met architecten als Rietveld, Maaskant en Van Eyck.

Groei door grootschalige woningbouw

Het bureau werkte al snel aan omvangrijke opdrachten, zoals flats in de wijken Nijlân en Bilgaard te Leeuwarden. De laatste is een 65 hectare grote wijk aan de noordkant van de stad naar stedenbouwkundig ontwerp van Van den Broek en Bakema, waar Bonnema 8 galerijflats ontwierp. Voor de bouw van deze flats haalde hij het Franse Outi-nord gietbouwsysteem naar Nederland. Met dit systeem kon drie keer sneller gebouwd worden dan met traditionele bouwmethoden. Later verhuisde het bureau naar de ook aan de Rijksstraatweg in Hardegarijp gelegen witte 19e eeuwse Villa Nova. Bonnema noemde zijn bureau, dat in 1998 was gegroeid tot 40 medewerkers: "een perfect geoliede machine"+Abe Bonnema Architect, Marijke Martin, blz. 7, Uitgeverij 010, 1998

Stijlkenmerken

Bonnema ontwierp in een functionalistische stijl: "Functionalisme betekent voor mij onder meer dat je als architect een gebruiksartikel maakt en je aan de eisen van je opdrachtgever houdt. Ga eerst uit van de kosten, ten tweede van de bouwkundige eisen die het ontwerp stelt en begin pas in de derde plaats met de esthetische invulling." +Algemeen Dagblad, 13-10-1990, Bouwen zonder franje, Paul Hovius Vaak paste hij verdiepingshoge prefab betonnen gevelelementen met ingestorte keramische tegels, natuurstenen gevelbekleding en vliesgevels toe, allen volgens een streng raster. Bonnema: "In mijn ogen moet architectuur tijdloos zijn en dat bereik je door eenvoud en evenwicht+ Nieuwsblad van het Noorden 24-04-1992 " Toch zijn er in sommige ontwerpen naast het functionalisme ook andere invloeden te ontdekken. Zo ontwierp hij in de tweede helft van de jaren zeventig een aantal gebouwen in een meer structuralistische stijl: het PEN-dorp in Alkmaar, een kantoorgebouw voor de Gemeentelijke Sociale Dienst en onderwijsgebouw Bouman, de laatste twee in Leeuwarden. Ook zijn in latere projecten elementen van de aan het modernisme en functionalisme verwante stromingen rationalisme en neomodernisme te herkennen.

Leeuwarden

Bonnema realiseert veel plannen in Leeuwarden, op de werkenlijst van het bureau staan 268 ontwerpen voor de stad. Na de eerder genoemde grootschalige woningbouw in de wijken Nijlân en Bilgaard volgen onder andere Aldlân aan de zuidoostkant van de stad en enkele projecten in het stadscentrum. Na de bouw van het Postgiro kantoor op de kop van de Lange Marktstraat ontwerpt hij voor enkele verzekeraars een reeks kantoorgebouwen ten noorden van deze straat, waaronder de Avéro-toren en Achmeatoren, die van ver te zien zijn. In 1984 wordt een prijsvraag voor nieuwbouw aan hert centrale plein in Leeuwarden, het Zaailand uitgeschreven. Aan de oostkant moet een nieuw gebouw met winkels, kantoren en een hotel komen. Bonnema doet mee aan de competitie, maar wint niet. Bonnema is niet te spreken over het uiteindelijk gerealiseerde ontwerp. Later zal hij zorgen dat deel van de stad opnieuw aangepakt wordt.

In rood het gerealiseerde werk van Bonnema in Leeuwarden (situatie 2020)

Auteursrecht

Bonnema verzette zich op basis van het auteursrecht in 1997 - 99 met succes tegen de voorgenomen sloop van het door hem ontworpen verzorgingstehuis De Golfslag te Emmeloord. In een andere zaak, in 1988, voorkwam hij het aanbrengen van zonwering aan de uitbreiding van het gemeentehuis Tytsjerksteradiel. Hier had de opdrachtgever, tegen advies van de architect in, bezuinigd op de klimaatinstallaties. Na overleg met de Bond Nederlandse Architecten stapte hij naar de rechter. Bonnema bij het winnen van de zaak: "De architectuur heeft gezegevierd over het barbarisme en er is nu in elk geval jurisprudentie over dit soort zaken"+ Leeuwarder Courant 13-07-1988

Prijzen en tentoonstellingen

Sinds 1987 was Bonnema Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Zijn werk is tentoongesteld in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en in het Museum of Modern Art in New York.

Nalatenschap

Bonnema wilde dat architect Hubert-Jan Henket zijn bureau zou overnemen als hij er mee zou stoppen. Henket vond "...zich geen goede manager om een groot bureau te runnen" en weigerde."+Hubert-Jan Henket - Waar nieuw en oud raken, blz. 417, Lecturis, 2013 In augustus 2001 overleed Bonnema. Het bureau van Bonnema is na zijn dood opgegaan in De Zwarte Hond, een architectenbureau met vestigingen in Rotterdam en Groningen. Pas in mei 2002 werd bekend dat Bonnema een legaat van 18 miljoen euro had nagelaten voor de bouw van een nieuw Fries Museum. Er moest worden voldaan aan twee voorwaarden: een door Hubert-Jan Henket ontworpen gebouw op of aan het Zaailand in Leeuwarden. Dit veroorzaakte opschudding in Leeuwarden. Het duurt bijna 5 jaar voor het plan klaar is, waarin ook de noordzijde van een nieuwe pleinwand krijgt. Het museum komt aan de oostzijde. Door de keuze voor de locatie voor het museum zorgde Bonnema ervoor dat het in 1984 gerealiseerde plan dat hij niet goed vond + Abe Bonnema Architect, Marijke Martin, blz. 36, Uitgeverij 010, 1998(te laag, niet in de goede verhoudingen en te weinig uitnodigend) wordt aangepast. Pas in 2013 ging het museum aan het Zaailand open. Ook werd er een stichting opgericht die het nalatenschap van de Friese architect Abe Bonnema beheert, de ir. Abe Bonnema Stichting. Door de stichting worden sinds 2013 twee tweejaarlijkse prijzen uitgereikt: De Abe Bonnema architectuurprijs op de oneven jaren en de Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten (onder 40 jaar) op de even jaren. Ook een initiatief van de stichting is de Bonnema-leerstoel aan de TU Delft en de Universiteit van Groningen.

Onderstaande projectenlijst is een selectie uit het omvangrijke oeuvre van Bonnema.