Recensie: Herman en Evert Kraaijvanger

03-12-2015 - Het vorige week gepresenteerde boek "Herman en Evert Kraaijvanger - Architectonische noblesse" beschrijft de bijdrage aan de wederopbouw van Rotterdam door de broers Kraaijvanger.

tekst: Bart van Hoek / beelden uit het besproken boek, Fotobureau C. Kramer ea

Het boek is geen monografie, die verscheen al eerder in de reeks van Stichting Bonas. Het boek dat is uitgegeven door nai010 focust zich op het werk van de Kraaijvangers tijdens de wederopbouw van Rotterdam. Civiel ingenieur Evert Kraaijvanger (1899-1978) en architect Herman Kraaijvanger (1903-1981) leiden vanaf 1927 het architectenbureau Kraaijvanger. Als zogenaamde "A-klasse architecten" mochten zij tijdens de wederopbouw op prominente plaatsen in het stadscentrum van Rotterdam bouwen.

Zij realiseerden er winkelgebouwen, kantoren en woongebouwen. De meest aansprekende projecten zijn het Stationspostgebouw en het in samenwerking met Rein Fledderus ontworpen concertgebouw De Doelen. Tijdens de boekpresentatie noemde architectuurhistoricus Wijnand Galema Kraaijvanger het meest productieve architectenbureau van de Rotterdamse wederopbouw.

De Kraaijvangers ontwierpen diverse winkelpanden in het centrum van Rotterdam, waaronder de V&D. Ze keken hiervoor naar voorbeelden in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Ze maakten voor de winkels gebruik van toen nieuwe technieken als systeemplafonds, roltrappen, buizenpost en transparante etalages. Voor V&D ontwierpen ze filialen door heel Nederland.

Het werk van Kraaijvanger bevat moderne en traditionele elementen waarin een belangrijke plaats is voor kunstwerken. Je zou het dus shake hands architectuur kunnen noemen, een term die is geïntroduceerd door Willem van Tijen. Bij de boekpresentatie bleek dat auteur Ida Jager deze term niet geschikt vindt om het werk van Kraaijvanger te beschrijven. In het boek is ze minder stellig: "Misschien zouden ze die benaming nog wel het meest acceptabel hebben gevonden, alhoewel zij zich daarover nooit expliciet hebben uitgelaten."

Over kerken hebben de Kraaijvangers aanvankelijk verrassend conservatieve ideeën. Ze vonden dat constructieve vernieuwing alleen voor burgelijke bouwkunst geschikt was. Herman Kraaijvanger: "Met moderne materialen als beton en ijzer kan men geen kerken bouwen." Over Église Notre-Dame in Le Raincy bij Parijs van Perret (1923) met betonnen constructie en grote glas-in-lood puien zegt Herman Kraaijvanger: "dreigende vernietiging der traditie." Dit wordt geïllustreerd door de ontwerpen van Kraaijvanger. De kerk van de Heilige Leonardus en Gezellen in De Lier (1929-1950) is traditioneel van baksteen met hellende pannendaken en een klein torentje. Daarentegen is de Dominicuskerk (1958-59) in het centrum van Rotterdam veel moderner. Het rechthoekige kerkgebouw heeft een entreepui opgebouwd uit in beton geplaatste glas in lood. Église Notre-Dame is hier dus zelfs een van de inspiratiebronnen. Ook de invloed van Dom Hans van der Laan en de Cursus Kerkelijke Architectuur is zichtbaar.

In totaal 8 gebouwen in het centrum van Rotterdam van de broers Kraaijvanger zijn nu monument, 4 Rijks- en 4 gemeentelijke monumenten. Een deel van wat zij hebben ontworpen is dus niet beschermd door een monumentenstatus. Hoe wordt er omgegaan met deze erfenis van Evert en Herman Kraaijvanger? Dat is te lezen in het laatste hoofdstuk "De tand des tijds doorstaan." Dat dit nogal wisselt wordt goed geïllustreerd door de twee gebouwen (geen monumenten) aan weerszijden van het Stadhuisplein, het Holbeinhuis en de Slavenburg Bank, beiden geen monument. Het Holbeinhuis werd in 2012 gerenoveerd. Het gebouw van de Slavenburg Bank werd echter gedeeltelijk afgebroken voor Cool63 waarin de flagshipstore van winkelketen Saturn zou komen. Door het samengaan van de formules van Mediamarkt en Saturn kwam de winkel er nooit en staat het pand nu grotendeels leeg.

Interessant en leerzaam zijn de afwegingen en compromissen die architecten Dikkie Scipio (Claus en Kaan, tegenwoordig KAAN Architecten) bij de verbouwing van het Stationspostgebouw tot kantoorgebouw en Hans Goverde (Kraaijvanger) bij de renovatie van de Blokker (voorheen Martens) moesten maken. Zo werden in het Stationspostgebouw alle postsorteermachines verwijderd en extra vloeren gerealiseerd. Aan de buitenzijde is met veel zorg de gevel gerestaureerd, waaronder het glas-in-betonvensters van Louis van Roode op de kopgevel.

"Herman en Evert Kraaijvanger - Architectonische noblesse" is een handzaam en informatief boek. Het boek is geïllustreerd met foto's van destijds, waaruit bijvoorbeeld mooi de sterk gewijzigde stedenbouwkundige context is te halen.

Informatie: Herman en Evert Kraaijvanger - Architectonische noblesse / Auteur: Ida Jager / ontwerp: Huug Schipper, Studio Tint / Nederlands / hardcover / 17 x 24 cm / 448 pagina's / geïllustreerd (150 zw/w) / Uitgever: nai010 / Prijs: € 49,50 / ISBN 978-94-6208-236-6