Recensie: Joan Melchior van der Meij - architect

14-11-2014 - Een eeuw geleden werd het Scheepvaarthuis in Amsterdam geopend. Dit spraakmakende kantoorpand voor zes rederijen is ontworpen door architect Joan van der Meij (1878 - 1949). Bij nai010 uitgevers is het eerste overzicht van het werk van deze architect verschenen waarvan tot op heden weinig bekend was.

tekst: Bart van Hoek / afbeeldingen uit het besproken boek

Van der Meij maakte in het begin van zijn carrière een vliegende start. Hij won de prestigieuze Prix de Rome prijsvraag en ontwierp het eerder genoemde Scheepvaarthuis. Dit gebouw is een 'Gesamtkunstwerk' met vele versieringen waaraan vele kunstenaars en architecten meewerkten. Naast beeldhouwers als Hildo Krop en Van den Eijnde werkten ook architecten Piet Kramer en Michel de Klerk aan het ontwerp. Het wordt gezien als het eerste Amsterdamse School project. Het Scheepvaarthuis werd in binnen- en buitenland gepubliceerd, maar de architect zou dit succes nooit meer evenaren.

Van der Meij werkte in de periode 1910 - 18 als esthetisch adviseur bij de Dienst Publieke Werken van de gemeente Amsterdam. Een van zijn bekendste ontwerpen uit die tijd is de Waalseilandbrug (1914-15) naast het Scheepvaarthuis. In diezelfde tijd was hij ook zelfstandig architect en realiseerde onder meer een woningbouwproject aan de De Lairessestraat (1914-20). Hij was behalve architect ook aandeelhouder van de bouwmaatschappij. Het project werd door de Eerste Wereldoorlog een financieel debacle.

Het gaat Van der Meij de jaren daarna zakelijk niet voor de wind. Het is een tijd van crisis en oorlog. Veel aansprekende ontwerpen waaraan hij heeft gewerkt zoals diverse plannen voor het oostelijk deel van de Dam (1908 - 39), waaronder een hotelflat; en een nieuwe schouwburg in Amsterdam (1921 - 36) gaan niet door. Belangrijker is dat hij een investering deed in een fabriek die failliet ging. Van der Meij heeft uiteindelijk een schuld van meer dan 10.000 gulden bij zijn tekenaar Franswa en gaat in 1938 zelfs failliet.

Men dacht dat het archief van Van der Meij verloren was gegaan. Dit bleek niet helemaal waar, er werd een kist gevonden met tekeningen van zijn ontwerpen. Het boek bevat een inventarisatie van het oeuvre van Van der Meij en is geïllustreerd met vele tekeningen en (archief)foto's, waaronder niet eerder gepubliceerd werk van architectuurfotograaf Bernard Eilers.

Opvallende projecten uit dit oeuvre zijn het woningbouwcomplex met winkels aan de Jan Evertsestraat in Amsterdam-West (1924 - 1927) en een winkelgalerij met woningen aan de Vijzelstraat (1924 - 29). Dit laatste gebouw had echter ernstige constructiefouten en werd in 1962 - 63 afgebroken. Veel werk realiseerde Van der Meij in de Amsterdamse uitbreidingswijken Oost, West en Zuid. Hiervoor was hij een samenwerking met architectenbureau Gulden & Geldmaker aangegaan. Zij ontwierpen de plattegronden, Van der Meij de gevels. Niet al het opgenomen werk is even geslaagd. Bovendien zijn vele ontwerpen verminkt door bijvoorbeeld het plaatsen van kunststof kozijnen of het pleisteren van oorspronkelijk bakstenen gevels. Toch kan de lezer in veel projecten vaak fraaie details met bijvoorbeeld erkers en torentjes ontdekken.

Doordat veel werk niet werd gerealiseerd, veel van zijn ontwerpen zijn afgebroken en bovendien zijn archief kwijt was is het niet verwonderlijk dat we Van der Meij vooral kennen als architect van het Scheepvaarthuis. Misschien kan deze, overigens schitterende, publicatie iets aan dit beeld kan veranderen.

Informatie: Joan Melchior van der Meij - architect - pionier van de Amsterdamse School / auteurs: Michiel Kruidenier en Paul Smeets / ontwerp: Paul Smeets / Nederlands / hardcover / 272 pagina's / Afmetingen: 24 x 28 cm / prijs: 39,50 euro / ISBN: 978-94-6208-157-4