Ben van Berkel: "Dit is ervaringsarchitectuur."

16-11-2015 - Architectuur.ORG sprak met architect Ben van Berkel van UNStudio over station Arnhem Centraal dat binnenkort officieel wordt geopend.

tekst en foto's: Bart van Hoek / plattegronden en doorsnede: UNStudio

Arnhem Centraal is een van de Nieuwe Sleutelprojecten en een van de 6 stations die zich "Centraal Station" mogen noemen. Naast Arnhem zijn dit Amsterdam Centraal, Breda, Den Haag, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal. In Arnhem komen de sporen uit Utrecht, Nijmegen, Zutphen, de Achterhoek en Duitsland samen.

De ligging van het station is voor Nederlandse begrippen bijzonder door het grote hoogteverschil in het terrein. Aan de zuidzijde bevindt zich het lager gelegen centrum. De wijk aan de noordkant ligt boven de sporen. Vanuit het noorden zijn de perrons ontsloten via een viaduct, vanuit de zuidzijde via een tunnel.

UNStudio begon in 1996 aan het masterplan voor het stationsgebied in Arnhem. UNStudio maakte in die tijd naam met de bouw van de Erasmusbrug. Inmiddels is het een internationaal architectenbureau met projecten in Denemarken, Duitsland, Singapore, China en Zuid-Korea. De ontwikkeling van het stationsgebied omvat de bouw van een ondergrondse parkeergarage, een autotunnel, spoorbrug Zijpse Poort, een dive-under voor het spoor richting Nijmegen, 3 kantoorgebouwen, een busterminal en het eigenlijke station met hal, busterminal, fietsenstalling, nieuwe perrontunnel en -brug, perronoverkappingen en een extra (4e) perron.

Het omvangrijke programma is ten zuiden van de sporen gerealiseerd. Het project met veel gekromde lijnen refereert aan eerdere projecten van UNStudio zoals het muziektheater in Graz (1998 - 2009), Villa NM (2000-2006) en het Mercedes Benz Museum (2001-2008). UNStudio laat zich vaak inspireren door driedimensionale wiskundige vormen als de dubbele helix en de Möbiusring. In Arnhem Centraal is dat de Fles van Klein, een vorm zonder duidelijke binnen of buitenkant. Voor dit project maakte UNStudio een analyse van de belangrijkste verkeersstromen en baseerde daarop de plaats van de verschillende programma-onderdelen en de verbindingen ertussen. Van Berkel maakt onderscheidt tussen het "langzame programma" van bijvoorbeeld kantoren en het "snelle programma" als de winkels op het station.

Ben van Berkel zegt over het project waaraan hij bijna twintig jaar heeft gewerkt: "Dit is een project met heel veel ambities. Dit is een transfermachine maar ook een project dat het feest van het reizen viert." Als grootste uitdaging van dit project noemt hij "verbindingen maken, dit project gaat meer over mensen dan over architectuur."

De realisatie van het sluitstuk van het het project, de OV-terminal, liet op zich wachten door een mislukte aanbesteding met 1 inschrijver die een te hoge prijs vroeg. Oorspronkelijk was de stationshal ontworpen in beton. Uiteindelijk is net als bij de Erasmusbrug gekozen om over te stappen van beton op staal. Ben van Berkel: "Ik had nooit gedacht aan staal als materiaal voor de stationshal, maar de oorspronkelijke bedachte constructie werd te zwaar, kon niet gerealiseerd worden in de dimensioneringen die we eigenlijk wilden. Ook de bouwtijd was te lang en dat zijn veel extra kosten. Met een scheepsbouwer hebben we toen een prototype in staal ontwikkeld."

De OV-terminal beëindigt met een gegolfd dak en grote glazen puien een bouwdeel met de ondergrondse parkeergarage, busterminal en 3 lagen kantoren en vormt de entree tot de tunnel naar de perrons. Dit deel heeft een V-vormige structuur, zodat de verschillende boven elkaar gelegen functies ieder een eigen, passende, stramienmaat kregen. Ben van Berkel wijst op hoe die V-structuur van het overdekte het busplatform is doorgezet in de hal: "Een transfer van rechtlijnig naar dynamisch."

Epicentrum van Arnhem Centraal is de "twist", hier komt alles samen. De twist is een getordeerde kolom die het dak van de stationshal steunt, vloeiend overloopt in dak en vloer en de reiziger de weg wijst. In deze twist komen uit verschillende richtingen en niveaus alle verkeersstromen samen, uit de ten noorden van de stationshal gelegen spoortunnel, van het stationsplein, de in een kelder gelegen fietsenstalling, het busstation, de ondergrondse parkeergarage en de hoog gelegen Nieuwe Stationsstraat. Ben van Berkel: "Wat het gebouw doet is het belangrijkst, zodat je makkelijk de weg kan vinden, geen bewegwijzering nodig is en zichtlijnen heeft, waarbij je terug kan kijken waar je vandaan komt. Dit is geen lineaire architectuur maar ervaringsarchitectuur." Van Berkel, die Grand Central Station in New York als een inspiratiebron noemt, is bijzonder blij met de lichtval in de stationshal. "Ik had nooit gedacht dat licht zo beweeglijk werkt."

Het station wordt op 19 november officieel geopend door staatssecretaris Sharon Dijksma. Ben van Berkel besluit met: "Het gebouw is niet meer van mij, het is nu van iedereen."

Credits Arnhem Centraal OV-terminal:

architect: UNStudio / landschapsontwerp: B+B / opdrachtgever: Prorail / constructeur: Arup Amsterdam / adviseur brandveiligheid: DGMR / installaties: Arcadis / Wayfinding: Bureau Mijksenaar /adviseur licht: Arup Lighting / Aannemers: BBB, BCOVTA, BAM, Ballast Nedam en Besix-Welling